Predloženi projekat rudarskih istraživanja i otvaranja rudnika zlata istočno od Žagubice, na prostoru između masiva Homolja i Beljanice, nalazi se na nekim mestima na svega jedan kilometar od već uspostavljenih međunarodno značajnih područja za ptice, budućih NATURA 2000 područja (Veliki krš i Stol, Homolje i Kučaj – Beljanica).

Negativne posledice zagađenja i uništavanja staništa bi se osećala u sva tri, a koja su već ugrožena postojećim rudnicima u okolini Bora i Majdanpeka. Dodatan problem predstavlja činjenica da se u Srbiji u velikoj meri ne poštuju zakoni koji se tiču rudarstva i zaštite životne sredine, već se otvaranja rudnika u javnosti najčešće predstavljaju kao bezopasni i profitabilni projekti.

Međutim, kao i drugde u svetu građani regiona imaju pravo na svoj stav povodom ovakvih opasnih projekata bez obzira na isplativost istih. U slučaju Žagubice stav većine javnosti i struke je jasan – protive se otvaranju rudnika koji najavljuje korišćenje cijanida u procesu prerade rude i generalno zagađenja koje sa rudarenjem dolazi.

Pravo lokalnog stanovništva na pravovremene informacije u vezi sa životnu sredinu potvrđuje Arhuska konvencija čija potpisnica je i Republika Srbija, no u praksi, to kod nas loše funkcioniše. Do određenog zagađenja je već došlo masovnim istražnim radnjama, a istražni radovi se bez ikakve kontrole sprovode i dan danas. Već ima primera u Srbiji da su podzemne vode i vodoizvorišta bivala zagađena geološkim istraživanjima, dok se zaštita voda istovremeno predstavlja kao jedan od prioriteta na nacionalnom i međunarodnom nivou.

Do sada javnosti nisu predstavljeni Studija procene uticaja na životnu sredinu za geološka istraživanja/otvaranje rudnika, niti Studija izvodljivosti za otvaranje rudnika, a tek je u planu da se plan otvaranja rudnika stavi na javni uvid.

Krajem maja 2022. godine istraživači iz DZPPS obilazili su područje predviđeno za otvaranje rudnika zajedno sa lokalnim aktivistima, članovima LU “Jovan Šerbanović”. Ovo područje je do sada ornitološki bilo slabo istraženo. Obiđena je veća površina sa obe strane regionalnog puta Žagubica – Bor na jug sve do klisure Crne reke i Tisnice. Tom prilikom su prikupljeni podaci za 81 vrstu od kojih su čak 79 gnezdarice ovog kraja. Među njima 31 vrsta nalazi se na spisku Direktive o pticama (14 vrsta na Aneksu I, 13 na Aneksu II, 4 sa Aneksa III), a 74 vrste zaštićene su prema Bernskoj konvenciji (58 vrsta sa Aneksa II i 16 vrsta sa Aneksa III). Takođe, 67 vrsta je strogo zaštićeno, 13 zaštićeno prema nacionalnom zakonodavstvu, dok se 6 nalazi u Crvenoj knjizi ptica Srbije. Broj vrsta je sasvim sigurno znatno veći, kako gnezdarica, tako i prolaznica, zimovalica, što ćemo utvrđivati u narednom periodu.

Prema prikupljenim podacima otvaranje novog rudnika značajno bi ugrozilo populacije više međunarodno i nacionalno značajnih vrsta ptica poput planinskog detlića, srednjeg detlića, sive žune, belovrate muharice, ćuka, jastreba i drugih. Trenutno na ovom prostoru traje proces zarastanja pašnjaka i obradivih površina u žbunje, odnosno suštinski u šumu. Među pomenutim značajnim vrstama pre svega dominiraju vrste šumskih i otvorenih travnih staništa, dok ptice vodenih staništa skoro potpuno nedostaju. Iz perspektive zaštite najznačajnija i najugroženija vrsta je planinski detlić koji naseljava stare bukove i mešovite četinarske šume.

Ovom prilikom izražavamo svoje protivljenje uspostavljanju eksploatacije zlata na prostoru „Korkan – Potaj čuka – Tisnica’’ iz razloga što je prostor istočne Srbije već izuzetno ugrožen rudarskim aktivnostima i zagađenjem koji su izazvali postojeći rudnici u okolini Bora i Majdanpeka. Predložena teritorija od preko 2.000 hektara, na koliko bi se prostirao rudnik, bi ugrožavala već uspostavljena tri Međunarodno značajna područja za ptice: Veliki krš i Stol, Homolje i Kučaj – Beljanicu. Takođe, južni rub područja planiranog za razvoj rudnika zauzima površinu koja je prethodno bila planirana za Nacionalni park „Kučaj – Beljanica’’.

Važno je istaći da je opština Žagubica, na čijoj teritoriji bi se nalazio veći deo planiranog rudnika, uglavnom nezagađena – gotovo da nema industrije, preovlađuju ekstenzivna poljoprivreda, šume i pašnjaci. Kao takva, ova opština idealna je za razvoj organske poljoprivrede, seoskog i eko-turizma koji omogućuje opstanak lokalnog stanovništva i očuvanje tradicionalnog načina života. Ustav Republike Srbije i međunarodne konvencije garantuju pravo na zdravu životnu sredinu i očuvanu prirodu svim građanima, pa tako i lokalnom stanovništvu u istočnoj Srbiji.

Održivi razvoj bez velikih zagađivača je i dalje moguć u Žagubici, ali je nemoguć u opštinama Bor i Majdanpek zbog velikih rudarskih aktivnosti koje su izazvale regionalno zagađenje vazduha, zemljišta i vode. Ukoliko država silom nametne otvaranje ovog rudnika to će, na primer, obesmisliti postojanje brendiranog Homoljskog meda, ali i svih drugih potencijala za ekološki, održivi razvoj ovog kraja.

Osim navedenog, formiranje rudnika površinskih kopova i stvaranje akumulacija sa otpadnim vodama punim teških metala u kraškom području predstavlja potencijalno dugoročnu opasnost za vodosnabdevanje okolnih naselja. Već je ranijim istraživanjima utvrđena povezanost hidrogeoloških struktura na ovom dominantno krečnjačkom prostoru. S obzirom da postoji mogućnost da površina rudnika u budućnosti bude i proširena, to bi predstavljalo potencijalno šire zagađenje koje bi uticalo na vrelo reke Mlave. Ova reka je značajno degradirana izgradnjom MHE u Ribarskoj klisuri, a usled suše (i moguće posledica masovnih geoloških istraživanja) veoma je oslabilo i samo vrelo reke u Žagubici.

Ukoliko dođe do otvaranja ovog rudnika i uklanjanja šumskog pokrivača stvoriće se mogućnost za nastanak velikog dugotrajnog zagađenja, opšte degradacije životne sredine poput one koja je zadesila Bor i Majdanpek, a vrelo Mlave može da presuši u potpunosti.

Izvor: Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije