Koliko zapravo znamo o invazivnim vrstama? Poslednjih godina u Srbiji je možda prva asocijacija na ovaj pojam – smrdibuba, koja čini nam se niotkuda se pojavila, a iz godine u godinu sve više je prisutna.
Možda ovaj insekt nije najbolje izabran primer za ono što bih želela da kažem, jer bube nisu baš najdraža bića – bile invazivne ili ne. Htela sam da kažem da se njima ljudi toliko ne vesele, ali da se možda pomene iznenadna pojava u našem okruženju neke slatke pufnaste životinje, kao što je koala, reakcije bi verovatno bile pozitivnije. Ja bih prva želela da živim na području koje je stanište tih pufni, ali ako se malo dublje zagrebe, to nije ni najmanje dobra zamisao.
HIPPO akronim i invazivne vrste
Hippo nije samo engleska reč za nilskog konja, već je i akronim za pet najvećih problema sa kojima se suočava priroda. Tako HIPPO predstavlja sledeće: H – gubitak staništa (habitat loss), I – invazivne vrste (invasive species), P – zagađenje (pollution), P – porast ljudske populacije (population growth) i O – prekomerna eksploatacija (overexploitation).
Kako vidimo, invazivne vrste predstavljaju jedan od pet najvećih problema degradacije prirode, ali i šire, uzimajući u obzir i probleme koje stvaraju za ljudsku populaciju. Ipak, govoreći o ovakvim vrstama, čovek nosi veliku odgovornost zbog čega mu se ovo vraća kao neka vrsta kazne. Primera radi, insekti kao što su tigrasti komarci koji su prenosioci virusa Zapadnog Nila ili pomenute smrdibube, koje uzrokuju probleme poljoprivrednicima, ali i drugi, uglavnom nastane neko drugo područje čovekovom ’krivicom’, kroz transporte koji prelaze velike razdaljine. I dok je ovde reč i o avionima, brodovima ili recimo kamionima, brodovi su najviše odgovorni za invazivne morske vrste, recimo neki rakovi ili školjke koji se nastane na spoljašnjem delu broda koji je pod vodom, a zatim sa njim putuju dalje.
Različiti su načini nastanjivanja određenih vrsta na druga područja, a oni mogu biti slučajni ili namerni. Potrebno je istaći da nije svaka strana vrsta invazivna, već samo one koje domaćem biodiverzitetu nanose štetu. Bilo kako bilo, jednom kada se nastane mogu da postanu ozbiljna pretnja. Takođe postoji mnogo načina na koji ugrožavaju postojeće stanovnike, bilo da je reč o biljkama, životinjama ili ljudima, ali ono što im je uglavnom zajedničko jeste razlog zbog kojeg postaju pretnja – u lancu ishrane na novom staništu nemaju prirodnog neprijatelja koji bi ograničio njihovo razmnožavanje.
Upravo zbog toga postaju pretnja domaćem biodiverzitetu, remeteći postojeći lanac ishrane, stanište i druge životne uslove, zbog čega lokalne vrste mogu da dovedu i do izumiranja.
Osim direktnog, čovek ima uticaj i kroz klimatske promene. Njihovim pojačavanjem, pospešuje se dalje širenje invazivnih vrsta. Ovde treba da se naglasi da nisu invazivne vrste samo one koje su prešle dug put, recimo sa jednog kontinenta na drugi, već do toga može da dođe u okviru jedne države, pa i uže. Za primer možemo da damo ravnicu i planinu, koje su udaljene svega nekoliko desetina kilometara. Na planinama je drugačija klima, uglavnom za nekoliko stepeni svežija, a kako se globalno zagrevanje pospešuje, određene vrste su primorane da pronađu novo stanište, te se neke od njih premeštaju na planine u pogodnije temperature. Planine su neretko dom autohtonim vrstama, zbog čega je problem još veći kada to područje nastane novi stanovnici koji mogu da budu potencijalna opasnost.
Prema izveštaju Međuvladine naučno-političke platforme o biodiverzitetu i uslugama ekosistema (IPBES), invazivne vrste su bile glavni faktor u 60 odsto i jedini uzrok u 16 odsto globalnih izumiranja životinja i biljaka koje su zabeležili. Kako se dalje navodi u Izveštaju, 37 odsto od 37.000 danas poznatih vrsta koje su nastanile neko drugo područje, prijavljeno je od 1970. godine, a uzrok je uglavnom rastući nivo globalne trgovine i ljudskih putovanja.
Ono što zabrinjava jeste da će njihov broj da se povećava usled sve većeg kretanja ljudi i prodiranja u do sada netaknute delove prirode, dodajući na to i jačanje klimatskih promena.
Katarina Vuinac
