U savremenim gradovima pomalo je utopijski očekivati potpunu harmoniju sa prirodom. Urbani i društveni život udaljili su čoveka od kulturnog nasleđa, dok je priroda u mnogim delovima iscrpljena i zahteva podršku da bi povratila ravnotežu. U vremenu zdravstvenih, klimatskih i ekoloških izazova, ideja nacionalnih park-gradova (National Park City – NPC) nudi viziju urbanih sredina koje su zelenije i zdravije. Iako nisu klasični nacionalni parkovi, ovi gradovi crpe inspiraciju iz njihovih vrednosti i principa.

Nastanak koncepta „nacionalni park-gradovi”

Ideja „nacionalnog parka-grada” potekla je 2013. godine od geografa i istraživača „Nacionalne geografije” Danijela Rejvena-Elisona. Nakon poseta više nacionalnih parkova u Ujedinjenom Kraljevstvu, Rejven-Elison je počeo da razmišlja o tome kako bi London mogao da se transformiše u grad – nacionalni park.

Pokrenuo je inicijativu pod nazivom Fondacija „Nacionalni park-grad” (National Park City Foundation), koja je formalno registrovana 2017. godine kao nezavisna dobrotvorna organizacija, finansirana grantovima i donacijama.

London je kroz inicijativu unapređivao zelene površine, štitio lokalne biljne i životinjske vrste i uključivao građane u očuvanje prirode i kulturnog nasleđa. Posebna pažnja usmerena je na promociju održive mobilnosti, poput pešačenja i vožnje bicikla, kao i na edukaciju zajednice o važnosti zelenih prostora.

Nakon višegodišnje kampanje koju je započeo Rejven-Elison i uz podršku saradnika, London je 2019. godine zvanično proglašen prvim nacionalnim parkom-gradom na svetu.

Ovaj uspeh poslužio je kao inspiracija za širu inicijativu. Iskustvo stručnjaka iz više od 50 zemalja pomoglo je u oblikovanju Univerzalne povelje za nacionalne park-gradove (Universal Charter for National Park Cities), koja naglašava unapređenje života i zdravlja ljudi, očuvanje biodiverziteta, zaštitu staništa i javnog prostora, boravak na otvorenom, kulturu, umetnost, igru, pešačenje i biciklizam, kao i podršku lokalnoj hrani i odgovornoj potrošnji. Posebno se ističe podrška lokalno proizvedenoj hrani i odgovornoj potrošnji, kao i važnost zajedničkog odlučivanja, učenja i delovanja u skladu sa prirodom i međuljudskim odnosima.

U FOKUSU:

• ABB kućna automatizacija u službi energetske efikasnosti
• Sertifikati održivosti – standardi koji oblikuju moderne zgrade u svetu
• Kula Geneks – „pametna zgrada” pre digitalnog doba

Fondacija „Nacionalni park-grad” danas

Fondacija danas pruža podršku, koordinaciju globalne vizije, pokreće kampanje, uspostavlja partnerstva i savetuje gradove. National Park City funkcioniše odozdo – od građana, organizacija i lokalnih vlasti koje žele da svoj grad učine zelenijim, zdravijim i pravednijim. Grad započinje kandidaturu potpisivanjem povelje, izradom vizije i plana, uz dokaz široke podrške zajednice. Fondacija potom pruža smernice i mentorsku podršku, a nakon procene aktivnosti, dodeljuje zvaničan status. Grad tada postaje deo globalne mreže nacionalnih park-gradova i obavezan je da kontinuirano unapređuje kvalitet života i povezanost ljudi i prirode. 

Fondacija je postavila cilj da do 2025. godine najmanje 25 gradova dobije status nacionalnog parka-grada. Iako taj cilj još nije u potpunosti ostvaren, pored Londona, ovaj status stekla su još tri grada, dok je nekoliko u procesu kandidature.

Primeri gradova

Adelaida je proglašena nacionalnim parkom-gradom u decembru 2021. godine, kao prvi grad u Australiji i na južnoj hemisferi i drugi u svetu sa ovim priznanjem, a ceo proces inicirala je i vodila organizacija Green Adelaide, nadležna za upravljanje prirodnim okruženjem metropolitanske oblasti. Tokom naredne tri godine, grad je radio na unapređenju urbanog zelenila i zaštite biodiverziteta, uključujući: jačanje zaštite stabala i uređenje zelenih površina kroz Strategiju urbanog zelenila, očuvanje i postepeno ukidanje plastike za jednokratnu upotrebu, kao i obnove priobalnih staništa. Vlada Južne Australije razvijala je i novi zakon o biodiverzitetu kako bi bolje zaštitila lokalne vrste i eko-sisteme, a uspostavljen je i First Nations Voice u parlamentu kako bi zajednice starosedelaca imale direktan glas u donošenju odluka.

Breda je 2025. godine postala prvi nacionalni park-grad u Evropskoj uniji. Grad teži da postane grad unutar prirodnog parka uz aktivno učešće građana. Pred sebe je postavila cilj da do 2030. godine postane jedan od najbogatijih evropskih gradova po prirodnim površinama, uz saradnju opštine kroz urbanističke politike. Grad već dugo razvija projekte ozelenjavanja – oko 60 odsto površina čine zelene površine, male šume, staze za šetnju i biciklizam, kanali i programi zajedničke proizvodnje hrane. Primer uspešnog projekta je Green Quays, koji revitalizuje reku Mark i pretvara njene obale u zelene površine, donoseći više prirode u srednjovekovni centar grada. Breda teži CO2 neutralnosti do 2044. godine, uz podršku građanima kroz subvencije za zelene krovove, fasade, sisteme za kišnicu i ozelenjavanje dvorišta.

Čatanuga je 2025. godine postala prvi nacionalni park-grad u Severnoj Americi, postavivši sedam ključnih ciljeva: olakšan pristup prirodi, promociju aktivnosti na otvorenom, zaštitu i edukaciju o životnoj sredini, inkluzivan i održiv razvoj, unapređenje zajednice i kulture, podršku lokalnoj hrani i poljoprivredi, kao i razvoj umetnosti i kreativnosti. Grad je tokom godina prešao put od industrijskog centra do mesta koje je čvrsto povezano sa prirodom, uz aktivno učešće građana i podršku lokalne uprave. Očuvanje biodiverziteta i unapređenje urbanog zelenila vidljivo je kroz projekte poput obnove parka i reke Montagju (Montague), inicijativa za čistu vodu, kao i programa zaštite životinja u – Tennessee Aquarium Conservation Institute i istraživačkoj laboratoriji Hellbender u zoološkom vrtu. Ovaj uspeh temelji se na saradnji različitih aktera.

Pored navedenih gradova koji su stekli status, nominovano je još nekoliko drugih gradova, među kojima su i Roterdam, Kardif i Glazgov.

Priredila: Katarina Vuinac