Grad Čačak, po Uredbi Vlade Republike Srbije o utvrđivanju jedinstvene liste razvijenosti regiona i jedinica lokalne samouprave za 2013. godinu („Sl. glasnik RS“, br. 62/2013), spada u najrazvijenije lokalne samouprave u Srbiji, tj. one čiji je stepen razvijenosti iznad republičkog proseka. Čačak se velikom brzinom razvijao tokom industrijalizacije kada su izgrađeni veliki privredni sistemi u sektoru mašinstva, građevinarstva, termotehnike, tekstilne industrije, proizvodnje hrane i dr, a danas je većina tih velikih firmi prestala sa radom ili radi sa dosta manjim obimom poslovanja. Neki od radnika iz tih preduzeća uspeli su da pokrenu sopstvene biznise tako da sada u Čačku posluje veliki broj manjih firmi. Proizvodni kapaciteti nekadašnjih velikih preduzeća i dalje su neiskorišćeni i mogu da budu povoljne lokacije za investiranje.

Najveći problemi grada Čačka su: nedovoljno razvijena industrijska proizvodnja, nezaposlenost, nedostatak investitora, nepostojanje formirane industrijske zone adekvatno opremljene, kao i odliv stručne radne snage.

Evidentna je činjenica da Čačak nema značajnu površinu koja bi mogla biti pretvorena u industrijsku zonu. Uglavnom su to manje, lokacijski nepovezane površine (nekoliko hektara). Grad radi na tome da u narednom periodu obezbedi lokacije koja će biti značajnije površine i samim tim povoljnija za investiranje.

Razvojne mogućnosti grada Čačka: formiranje industrijske zone, izgradnja autoputa (Koridor 11) i kargo centra u okviru mešovitog aerodroma Lađevci, uspostavljanje javno – privatnog partnerstva, mogućnost izgradnje kapaciteta za preradu poljoprivrednih proizvoda koji se proizvode na teritoriji grada Čačka, korišćenje biomase.

Naučni i obrazovni potencijali Čačku doprinose uvećanju ocene poslovne klime, koja je izuzetno povoljna, posmatrana sa aspekta geografskog položaja Čačka, raspoložive radne snage i spremnosti lokalne samouprave da pomogne investiciona ulaganja u gradu.U Čačku se nalaze i dva fakulteta Agronomski fakultet i Fakultet tehničkih nauka, kao i Visoka škola tehničkih strukovnih studija, koji su izvor visokokvalifikovane radne snage. Naučno-istraživačkim radom u oblasti poljoprivrede u Čačku se bavi Institut za voćarstvo Čačak.

Čačak je lokacija na raskrsnici važnih putnih pravaca ka Beogradu, Prištini, Skoplju, Sarajevu, Podgorici i Baru, koridor 11 (autoput i železnički koridor) i državni put IA reda br.2 Beograd – Čačak, državni put IA reda br.4 Užice – Pojate. Lokalna putna mreža u Čačku je zadovoljavajuća, u toku je izgradnja autoputa Beograd – Čačak – Južni Jadran koridor 11, koji će povezati grad sa ostalim većim centrima u regionu i olakšati pristup većem tržištu. Kroz Čačak prolazi železnički saobraćaj u okviru pruge Stalać–Požega koji povezuje železničke pravce Beograd–Niš–Sofija i Beograd–Bar. U blizini Čačka nalazi se aerodrom „Morava“ udaljen 25 km idealan za organizovanje kargo letova.

Olakšice za investitore

Postoje razne vrste olakšica i kapaciteta koje grad Čačak može staviti na raspolaganje potencijalnim ulagačima: olakšice iz budžeta namenjene podsticanju zapošljavanja, i pristup informacijama kroz saradnju sa Gradskom upravom za lokalni ekonomski razvoj, Regionalnom privrednom komorom Kraljevo OJ Čačak, Kancelarijom za mlade, Regionalnom agencijom za prostorni i ekonomski razvoj Raškog i Moravičkog okruga, postojanje velikog broja finansijskih, kulturnih, obrazovnih institucija i udruženja privrednika.

Posebne olakšice koje grad Čačak nudi potencijalnim investitorima za utvrđivanje zakupnine i naknade za uređenje građevinskog zemljišta su sledeće: 25 % ukoliko investitor zapošljava najmanje 20 radnika, 50 % ukoliko zapošljava najmanje 50 radnika, i 100 % ukoliko zapošljava najmanje 100 radnika.

Osim navedenog, postoje olakšice koje podstiču povećanje zaposlenosti – Program samozapošljavanja, Program novog zapošljavanja, Program novog zapošljavanja invalida, Program novog zapošljavanja samohranih majki, Program zapošljavanja i stručnog osposobljavanja pripravnika, a koje investitori mogu iskoristiti.

Nacionalna služba za zapošljavanje Filijala Čačak radi programe prekvalifikacije za poznatog i nepoznatog investitora po potrebi. Primeri obuka koje je Grad Čačak organizovao u proteklom periodu u cilju stručnog osposobljavanja i usavršavanja ljudskih resursa: Orjentacija za početnike u biznisu, Izrada biznis plana za početnike, Strategija uspešne prodaje, Koučing, Osnove finansija u vođenju biznisa, Veština prezentacije i javnog nastupa, Menadžerske veštine, Osnivanje i vođenje malog preduzeća, Poslovna komunikacija i retorika, Biznis plan, Engleski jezik, i sl.

Značajno je i to što su usvojeni su planski i strateški dokumenti ekonomskog razvoja grada Čačka: Strategija regionalnog razvoja Raškog i Moravičkog okruga, Socio-ekonomska analiza Raškog i Moravičkog okruga, Regionalni prostorni plan Zlatiborskog i Moravičkog upravnog okruga, Regionalni plan upravljanja otpadom za regiju Duboko, Prostorni plan područja posebne namene infrastrukturnog koridora Beograd – Južni Jadran, deonica Beograd – Požega, Plan regionalnog razvoja Raškog i Moravičkog okruga, Strategija razvoja grada Čačka, Strategija socijalne zaštite, Prostorni plan grada Čačka, Generalni plan naselja Čačak 2015., Planovi generalne regulacije, Planovi detaljne regulacije, Urbanistički projekti, Akcioni plan zapošljavanja grada Čačka, Akcioni planovi za unapredjenje stanovanja, obrazovanja, zapošljavanja, zdravstva Roma, Lokalni plan upravljanja otpadom, Plan kapitalnih investicija, itd.

Grad Čačak je usvojio „Strategiju održivog razvoja grada Čačka”, („Sl.list grada Čačka” broj 22, od 15 novembra, 2012. godine).

Lokalni ekološki akcioni plan je istekao 2009.godine, a umesto posebnog plana u okviru navedene Strategije razvoja grada Čačka nalazi se deo koji se odnosi na oblast zaštite životne sredine sa sledećim oblastima: 1. Održivo upravljanje prirodnim resursima – vode, 2. Održivo upravljanje prirodnim resursima – vazduh, 3. Održivo upravljanje prirodnim resursima – zemljište i geodiverzitet, 4. Održivo upravljanje prirodnim resursima – biomasa, 5. Održivo upravljanje prirodnim resursima – otpad, 6. Održivo upravljanje prirodnim resursima – energija, obnovljivi izvori energije i energetska efikasnost i 7. Održivo upravljanje prirodnim resursima – biodiverzitet. Navedeni plan je našao primenu u svim oblastima zaštite životne sredine.

Ciljevi i aktivnosti koji su bili navedeni u LEAP-u grada Čačka (pošto se radi o problemima za čije rešavanje i prevenciju je potreban dugorčni rad) su preneti u Strategiju održivog razvoja grada Čačka. Od aktivnosti predviđenih Strategijom održivog razvoja grada Čačka su sprovedene: mere energetske efikasnosti kroz zamenu stolarije u školama i javnim preduzećima sa efiksnom PVC i aluminijumskom stolarijom, postavljane su toplotne izolacije, kupovana postrojenja na alternativna goriva (kotao na biomosu, kotao na gas…), postavljani solarni paneli u cilju formiranja solarnih elektrana, postavljani solarni paneli u cilju zagrevanja vode, vršeno redovno praćenje kvaliteta životne sredine kao i analize stanja životne sredine u akcidentnim situacijama, radilo se na uspostavljanju sistema primarne selekcije otpada na teritoriji grada, sprovedene akcije uklanjanja divljih deponija, postavljena pilot kompostana, urađena predstudija izvodljivosti za postavljanje biogas postrojenja, urađen katastar industrijskih zagađivača, donešen lokalni i regionalni plan upravljanja otpadom, povećavane zelene površina, ostvarena puna saradnja sa NVO gde su finansirane njihove projektne aktivnosti iz oblasti zaštite životne sredine na teritoriji grada, radilo se na podizanju kapaciteta upravitelja područja posebnih prirodnih odlika Ovčarsko-kablarske klisure turističke organizacije „Čačak“ (protivpožarna zaštita, izrada akcionih planova, nabavka sredstava za monitoring stanja zžs…), ostvarena dugogodišnja edukacija u predškolskim i osnovnoškolskim ustanovama iz oblasti zaštite životne sredine, ostvarena podrška izradi studije izvodljivosti izgradnje fabrike za preradu otpadnih voda kupovinom uređaja koji su bili nephodni za analizu komunalnih voda (merača protoka voda i autosamplera), organizovane ekološke patrole.

Ishodovanje lokacijskih i građevinskih dozvola u Čačku

Mišljenje gradske uprave je da su sve procedure propisane Zakonom o planiranju i izgradnji maksimalno pojednostavljene, imajući u vidu složenost materije, a ova Uprava sve propisane rokove poštuje i tražena akta izdaje i u kraćim prosečnim rokovima.
Gradska uprava za urbanizam grada Čačka izdaje lokacijsku dozvolu u prosečnom roku od tri dana od od dana podnošenja urednog zahteva, odnosno pribavljanja uslova i podataka po službenoj dužnosti. Dostavljanje podataka i uslova traženih po službenoj dužnosti traje ne duže od 30 dana, i ovaj rok zavisi isključivo od javnih preduzeća koja izdaju tražene podatke i uslove.
Gradska uprava za urbanizam grada Čačka izdaje građevinsku dozvolu u prosečnom roku od tri dana od od dana podnošenja urednog zahteva.

Raspoloživi prirodni resursi i potencijali OIE

Grad Čačak ne raspolaže značajnim prirodnim nalazištima konvencionalnih energenata; postoje manja nalazišta uglja za koja se nije utvrdila ekonomska opravdanost eksploatacija. U značajne energetske resurse mogu se svrstati šume koje su rasprostranjene po planinama u okolini čačanske kotline, ali jedino uz jasan plan korišćenja drveta u energetske svrhe bez ugrožavanja životne sredine i negativnih posledica eksploatacije.

Solarna energija
Najznačajniji potencijal obnovljivih izvora energije na teritoriji Čačka je solarna energija. Prosečno trajanje insolacije na području Čačka je preko 2000 sati, oko 70% se stvara u periodu od aprila do septembra. Ukupna dozračenost posmatrana pod najidealnijim uglom od 47° je oko 2100 kWh/m2, ako se uzme u ubzir zagađenje atmosfere stvarna prosečna energija zračenja je oko 3,5 kWh/m2 na dan. Prosečan godišnji potencijal solarne energije 1350 kWh/kWp proizvedene električne energije.

Geotermana energija
Naročita specifičnost grada Čačka u pogledu obnovljivih izvora energije je postojanje tri termalne banje, prostorno raspoređene tako da formiraju trougao u središtu kog se nalazi grad Čačak. Dakle, u Čačku se vrši eksploatacija mineralnih voda na teritoriji tri banje: Gornja Trepča, Ovčar banja i Slatinska banja, postoje i četiri brane i četiri veštačka jezera: Ovčarsko kablarsko jezero, Međuvršje, Parmenac i jezero koje pripada sportskom centru „Mladost” (gradska plaža).

Ovčar Banja smeštena je zapadno od centra Čačka u Očarsko–kablarskoj klisuri, površinski izvori termalne vode su temperatura od 35°C do 38°C, a delimično se koristi u terapeutske i rekreativne svrhe. Atomska banja nalazi se u Gornjoj Trepči, severoistočno od centra Čačka. Temperatura vode je 29,8°C, koristi se za potrebe banjskog lečilišta. Slatinska Banja se nalazi jugoistočno od centra Čačka na nadmorskoj visini 275m; opremljena je potrebnim kompleksima za banjski turizam, a temperatura mineralne vode površinskih izvora je oko 17°C.
Za sada nema projekata iskorićenja geotermalne energije u svrhe proizvodnje toplotne i električne energije.

Hidrotokovi
Raspoloživ hidropotencijal iskorišćen je u slivu Zapadne Morave gde su reavitalizovane hidroelektrane „Ovčar Banja” i „Međuvršje”, ukupne snage 17 MW.

Realizovani projekti održivog razvoja

Kroz „Program korišćenja sredstava budžetskog fonda za zaštitu životne sredine grada Čačka u 2011. godini” realizovani su značajni radovi i građevinske pripreme objekata za korišćenje obnovljivih izvora energije ili postizanje racionalnije potrošnje energije na objektima vrtića, škola, upravne zgrade JKP Gradsko zelenilo i u Domu kulture u Čačku.

OIE Solarni sistemi
Uz navedene radove istovremeno je realizovan improvizovani solarni sistem za zagrevanje sanitarne vode. Sistem se sastoji od 10 m2 crnih cevi koje su postavljene ispod stakla staklenika u krugu preduzeća, zagrejana voda se akumulira u dva rezervoara od po 200l i koristi se u kupatilim za zaposlene.
Novi projekat koji je realizovan je izgradanja mikro solarne elektrane na Tehničkoj školi u Čačku, o kojoj je Energetski portal već pisao, kao i o solarnim sistemima na javnim utanovama.

EE
Objekat upravne zgrade JKP Gradsko zelenilo kompletno je renoviran, urađena izolacija tvanice, spoljna fasada, zamena starih drvenih prozora sa PVC prozorima sa izo staklima, čime se potrošnja električne energije smanjila za 10% u letnjem periodu zbog smanjenja potrebe za uključivanjem rashladnih uređaja, a za vreme grejne sezone smanjena je potrošnja električne energije za potrebe grejanja za 50%.
Predškolska ustanova „Radost” je zamenila dotrajalu stolariju. Postavljeni su prozori visokih termotehničkih karakteristika koji zadovoljavaju standarde savremene izgradnje objekata. Tokom praćenja potrošnje energenata i poređenja sa potrošnjom iz prethodnih godina, utvrđena je ušteda od 15% u potrošnji prirodnog gasa uz značajno poboljšan kvalitet grejanja.
Programom su obuhvaćene i dve osnovne škole OŠ „Ratko Mitrović” i OŠ „Tanasko Rajić”. U OŠ „Ratko Mitrović” zamenjeni su svi prozori i primenjena je mera energetske efikasnosti koja se odnosi na optimizaciju rada bojlera za zagrevanje vode; ugrađena su još tri bojlera zapremine od po 80l u školskoj kuhinji, čime se uvećala akumulacija pripremljene vode i svi bojleri su opremljeni vremenskim prekidačima koji ih uključuju noću kada je električna energija četiri puta jeftinija nego u dnevnom režimu široke potrošnje. U OŠ „Tanasko Rajić” zamenjeni su prozori i zvršena je zamena svetlarnika u holu gde su bila nefunkcionalna vrata kroz koja se gubila velika količina toplote. Ugrađena stolarija je visokih termotehničkih karakteristika od aluminijumskih profila i izo stakala.

EE Javna rasveta i OIE solarni sistemi
Programom u 2011. godini realizovani su radovi zamene osvetljenja u Domu kulture. Stari reflektori u likovnom ateljeu zamenjeni su metal-halogenim, nominalne snage 150W, osvetljenje u holu je zamenjeno štedljivim sijalicama. Najveća ušteda na računu za struju ostvarena je smanjenjem vrednosti anagažovane snage, koja mesečno iznosi do 20 000 dinara.
Drugi deo radova je ugradnja termosolarnog sistema za zagrevanje sanitarne vode. Instaliran je sistem sa 4 m2 solarnih kolektora i rezervoarom za 200l vode. Sistem priprema toplu vodu za toalete pored velike sale, u prostorijama za zaposlene na održavanju objekta i za glumačke prostorije u Domu kulture.

Zaštita životne sredine
Projekat Čistije proizvodnje u Čačku realizovan je u saradnji sa Centrom za čistiju proizvodnju Srbije u periodu od oktobra 2010. do septembra 2011. godine. Projekat se odnosio na sedam lokalnih kompanija i to: FRA Čačak, Prvi Maj, Unipromet, Neva, Gumometalik, JKP Čačak i JKP Komunalac Čačak i tom prilikom su formirani ekološki timovi u preduzećima, obučeni edukovani mladi stručnjaci kao konsultanti, izvršen audit kompanija i određene su opcije čistije proizvodnje koje obuhvataju vrednost investicija, uštedu, povraćaj investicija i kakav je uticaj predložene opcije na životnu sredinu.

EE 2012.
Tokom 2012. godine kroz „Program korišćenja sredstava budžetskog fonda za zaštitu životne sredine grada Čačka” nastavljeni su započeti projekti primena mera energetske efikasnosti i realizovani novi. Nastavljeno je sa zamenom spoljašnje stolarije u osnovnim školama „Ratko Mitrović”, „Tanasko Rajić”, „Branislav Pterović” u Slatini i „Sveti Sava“ u Atenici, kompletirana je zamena stolarije na objektu vrtića „Radost 2“ i nastavljeno je sa zamenom svetiljki u objektu Doma kulture.

Hidroelektrane
Revitalizovane su hidroelektrane „Ovčar Banja” i „Međuvršje” na Zapadnoj Moravi.
Od 1990. godine kada su počele su pripreme urađena su kompleksna ispitivanja, na agregatima i dovodno–odvodnim sistemima koja je radio Mašinski fakultet iz Beograda i „Institut Jaroslav Černi„ iz Beograda. Studija kompleksnih ispitivanja bila je polazna osnova za izradu projektnog zadatka revitalizacije. Nakon izrade više varijanti idejnih rešenja „Energoprojekt Hidroinženjering“ je 1997. godine završio Idejni projekat revitalizacije i studije opravdanosti. Stručni savet EPS–a usvojio je varijantu sa povećanom snagom agregata povećanjem radnog kola turbine. Na osnovu toga 2005.god. „Energoprojekt Hidroinženjering“ uradio je konačnu verziju tenderske dokumentacije, a Upravni odbor EPS-a doneo je odluku o prihvatanju projekta modernizacije i studije opravdanosti HE “Ovčar Banja“ i HE“Međuvršje“. Nakon toga 26. jula 2005. godine Vlada Republike Srbije donela je rešenje o davanju saglasnosti na ovo Investiciono ulaganje.
Revitalizacija hidroelektrana omogućila je da se njihova ukupna snaga poveća sa ranijih 13 na 17 megavata, a čitav poduhvat, čije ostvarenje je finansirao EPS, koštao je oko 13 miliona evra.

Upravljanje otpadom
Projekat „Razvoj primarne selekcije otpada na teritoriji grada Čačka“ finansirao je SDC u periodu 2009 – 2011.

Planirani projekti održivog razvoja

Upravljanje otpadom
Potpisan je ugovor o realizaciji projekta „Razvoj primarne selekcije otpada na teritoriji Moravičkog okruga“ (Exchange 4), a planirana realizacija je tokom 2014. godine. Projekat: je zvanično odobren i potpisan je ugovor o realizaciji projekta. Grad Čačak je nosilac ovog projekta, a koaplikanti su Opština Ivanjica, Opština Lučani, Regionalna agencija za prostorni ekonomski razvoj Raškog i Moravičkog okruga iz Kraljeva, a saradnik u realizaciji projekta je JKP Duboko iz Užica. Realizacija projekta podrazumeva unapređenje primarne selekcije na teritoriji Čačka i uvođenje primarne selekcije otpada u Ivanjici i Lučanima. Navedeno će se postići predviđenim obukama zaposlenih u JKP i nabavkama opreme i vozila, kao i promotivnim aktivnostima. Ukupna vrednost projekta je oko 184 hiljada evra.

OIE Solarna elektrana
Potpisan je Memorandum o saradnji na izgradnji solarne elektrane u Prelićima između grada Čačka i „G.I.D.C.“ privrednog društva za razvoj industrijskih i infrastrukurnih projekata, i kompanije u većinskom vlasništvu Ujedinjenih Arapskih Emirata (Global Capital Advisors Management), prihvaćen je u ponedeljak na sednici Gradskog veća Čačka, a o njemu će se u petak izjasniti i odbornici Skupštine grada Čačka. Memorandum podrazumeva prethodne studije opravdanosti, a kasnije i studije izvodljivosti nakon čega bi se definisali partnerski odnosi, a moguć model je javno-privatno partnerstvo po metodu zajedničkog ulaganja ili koncesije. Planirano je da ova solarna elektrana bude izgrađena na mestu nekadašnje sanitarne deponije u Prelićima, što će zahtevati projekat rekultivacije same deponije.

Biomasa
JKP Gradsko zelenilo izvršilo je pripremne aktivnosti za realizaciju projekta korišćenja biomase kao energenta za zagrevanje poslovnih prostorija i staklenika za proizvodnju biljaka i urađene su analize i Glavni projekat, a koristio bi se zeleni otpad i otpadno granje koje se prikupi sa javnih zelenih površina.

Grad Čačak redovno učestvuje u pozivima za projekte koje raspisuju delegacija Evropske unije u Beogradu, u programima prekogranične saradnje, ali i u programima ostalih poznatih donatora. Opredeljenje Grada Čačka je da kroz postojeće donatorske programe obezbedi sredstva za implementaciju što većeg broja lokalnih projektnih ideja.

Tekst je nastao u saradnji sa timom Kancelarije za lokalni ekonomski razvoj grada Čačka, javnim preduzećima i uz koordinaciju pomoćnika gradonačelnika za ekonomski razvoj gospođe Mirjane Đoković.

B.R.