U jeku kovid krize, u proleće 2020. godine, održali su se lokalni izbori u Parizu. Ana Hidalgo, dotadašnja gradonačelnica, uspela je još jednom da pobedi i ostane na vlasti u francuskoj prestonici, a u toku kampanje je u svoju političku agendu uvrstila jedan za širu javnost nov koncept: 15-minutni grad.

Pojavljivanje jednog urbanističkog koncepta u široj političkoj agendi odmah je kod jednog dela javnosti probudila sumnju: u pariskoj javnosti se pronela vest o „klimatskom lokdaunu” koji za cilj ima da u budućnosti ograniči kretanje stanovnika i nametne nov model neslobodnog života u gradovima. Slične priče su se zatim raširile i van Francuske.

Međutim, u pitanju su bile obične dezinformacije – a 15-minutni grad je nešto sasvim drugo, piše za Klima101 dr Ivan Simić sa Arhitektonskog fakulteta.

Istina je, doduše, da su kovid 19 i klimatska kriza aktuelizovali ovu ideju, ali svakako ne zbog nekakvih planova o ograničavanju slobode kretanja i zatvaranju po receptu iz Orvelove „1984”.

Naime, koncept 15-minutnog grada je osmislio profesor Karlos Moreno sa pariske Sorbone: u pitanju je grad u kojem je svim stanovnicima omogućeno zadovoljenje osnovnih svakodnevnih potreba u dosegu kratke šetnje ili vožnje biciklom.

Pročitajte još:

• ODRŽIV RAZVOJ URBANIZMA I EKOLOGIJE
• INVESTITORSKI URBANIZAM VS KLIMATSKE PROMENE: KAKO JE EKOLOŠKI UGROŽENA BEOGRADSKA OBALA SAVE?
• UGROŽENOST ZELENIH PROSTORA U GRADSKIM PODRUČJIMA

Prema rečima profesora Morena, ideja je inspirisana knjigom Džejn Džejkobs „Život i smrt velikih američkih gradova”. Kako bi revitalizovala saobraćajem zagušene i opustele gradske centre, Džejkobs je ponovo uvela istorijske ideje o blizini i pešačkoj dostupnosti svih neophodnih sadržaja na nivou gradskog susedstva.

U kontekstu ublažavanja posledica klimatskih promena, ove ideje dodatno dobijaju na značaju. Ciljevi koncepta 15-minutnog grada su poboljšanje urbane mobilnosti i smanjenje potrošnje energije potrebne za saobraćaj, a istovremeno i veća dostupnost različitih urbanih sadržaja u okviru autonomnih gradskih područja.

Upravo je autonomija delova u odnosu na celinu jedno od ključnih svojstava rezilijentnosti (tj. otpornosti) jednog urbanog sistema. Sve ovo u zbiru doprinosi klimatski otpornijem, zdravijem, i energetski efikasnijem gradu.

Beograd je pre 50 godina bio zamišljen kao decentralizovan skup međusobno povezanih, ali autonomnih gradskih centara

Ideja o 15-minutnom gradu, mada tada nije bila na taj način imenovana, podsetila me je na zaboravljene lekcije iz našeg urbanizma – a posebno na zlatno doba (ali zaista) urbanističkog planiranja u Beogradu tokom 70-tih godina prošlog veka.

Godine 1972, javnosti je bio predstavljen Generalni urbanistički plan, poznat i kao „veliki Pešićev plan” po legendarnom gradonačelniku Beograda Branku Pešiću. Ova vizija razvoja grada do 2000. godine imala je i vizionarski slogan: Beograd je trebalo da bude „Arhipelag naselja u moru zelenila”. On predstavlja vrhunac planerske prakse u nekadašnjoj socijalističkoj državi koji je kao prioritet imao javni interes građana, savremene urbanističke normative pa čak i participaciju građana u procesu njegovog kreiranja.

U pitanju je bio cilj policentričnog razvoja Beograda sa novim satelitskim naseljima okruženih zelenilom i planiranim da sadrže sve neophodne funkcije za stanovništvo. To ih je činilo autonomnim gradskim područjima, upravo nalik „novom” konceptu 15-minutnog grada, koji zapravo ne predstavlja ništa drugo do zdravu planersku logiku, i svest o značaju urbane sredine po meri čoveka, dimenzionisane za potrebe i udobnost svakodnevnog života.

Ono što je univerzalna mera svakog grada od antike do danas je čovek, njegove potrebe i njegove dimenzije. I svaki uspešan planerski koncept se čvrsto drži ovog aksioma.

Primer naselja u Beogradu koje je spontano nastalo, ali je bilo planski dovršeno Pešićevim planom i uklapa se u kalup 15-minutnog grada je – Banovo brdo. Iako nije idealno zbog mnogih izazova sa kojima se suočava u poslednje dve decenije kao što su npr. preizgrađenost i parkiranje, ono predstavlja primer naselja u kojem vam je dostupno gotovo sve što poželite, i to upravo u prostorno-vremenskoj dimenziji od 15 minuta, odnosno 1500 metara.

Mada se suočava sa problemima nekontrolisanog razvoja, Banovo brdo se uklapa u koncept 15-minutnog grada, i čini jedan gradski centar

Uprkos tome što je ugroženo aktuelnim urbanističkim trendovima, Banovo brdo je ono što kolokvijalno nazivamo „grad u gradu”, sa Požeškom ulicom kao kičmom njegove urbane strukture. Duž ovog linearnog gradskog centra dužine oko 1500 metara pružaju se gotovo sve gradske funkcije:  četiri vrtića, četiri osnovne škole, dve srednje škole, državni fakultet, dom zdravlja, pijaca, crkva, opštinska uprava, tržni centar i brojni drugi sadržaji u vezi sa trgovinom i uslugama.

Banovo brdo nije jedini primer „grada u gradu” u Beogradu. Vidikovac, savski blokovi na Novom Beogradu, Senjak, Dorćol i mnoga druga naselja u Beogradu su takođe u manjoj ili većoj meri komplementarni konceptu 15-minutnog grada.

Nažalost, ne-planski razvoj i investitorski urbanizam prete da naruše ravnotežu ovih naselja. Preizgrađenost, prenaseljenost, automobilski saobraćaj i gubitak zelenila deluju kao distopijski procesi, naročito naspram vizije o „arhipelagu naselja u moru zelenila” Generalnog plana iz 1972. godine.

Nešto dalje od Banovog brda, sa druge strane Beogradskog sajma, gotovo iste dužine kao i Požeška, nalazi se Bulevar Vudroa Vilsona koji čini kičmu naselja „Beograd na vodi”. Ali tu se gotovo svaka sličnost između ovih ulica završava.

Ceo tekst pročitajte ovde

Izvor: Klima101