Na hrvatskom tržištu obnovljivih izvora energije događa se reforma i menjaju se pravila igre – uvodi se premijski sistem podsticaja za proizvodnju iz obnovljivih izvora. U tom je modelu premija koja se isplaćuje proizvođaču varijabilna i predstavlja razliku između proizvodne i tržišne cene električne energije. Što je tržišna cena veća, to će premija biti manja. Država neće plaćati premiju bude li ponuđena proizvodna cena manja od one na tržištu. Kada tržišna cena premaši trošak proizvodnje energije iz obnovljivih izvora, premija više neće biti potrebna. Upravo to je cilj ove energetske tranzicije.
U Hrvatskoj se korišćenje obnovljivih izvora za proizvodnju električne energije podsticalo, između ostalog feed-in tarifama, odnosno FiT-om (na 12 ili 14 godina) koji je bio na snazi od 2007. do kraja 2015. godine. Zahvaljujući tom modelu rasla je instalisana snaga proizvodnih kapaciteta, a time i proizvodnja električne energije iz obnovljivih izvora tokom čitavog navedenog razdoblja, te je 2015. godine iznosila 1,2 TWh, što je više od šest odsto ukupne potrošnje električne energije koja je te godine iznosila 18,2 TWh, odnosno više od deset posto domaće proizvodnje električne energije koja je tada iznosila 11,2 TWh.
Model FiT-a je bio nužan kako bi investitori bili voljni rizikovali na novim tržištima, no pokazao je i svoje slabosti. U Hrvatskoj je veliki problem bio u neujednačenom tretmanu pojedinih vrsta obnovljivih izvora, a naročito nejasno definisan odnos prema obaveznoj količini podsticaja električne energije iz pojedinačnog izvora. Od samog početka nisu zakonskim niti podzakonskim aktima bile definisane kvote koje bi jasno odredile količinu podsticaja za pojedini vid tehnologije. Strategija energetskog razvoja iz 2009. godine definisala je razvojnu strategiju koja nije bila propraćena adekvatnim regulatornim okvirom, što je dovelo do čestih izmena administrativnih procedura. Ukratko, investitori su često bili u nezavidnoj situaciji jer nisu mogli planirati rokove razvoja projekata, a sam razvoj je trajao i do deset godina.
Nova pravila igre na tržištu i nove mere pomoći
Zbog pada troškova opreme za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora, ali i nemogućnosti uvođenja tržišnog takmičenja u sektoru, Evropska komisija je ukinula FiT model podsticanja i uveden je sistem podsticaja premijama koji proizvođače električne energije iz obnovljivih izvora izlaže tržišnim rizicima. Komisija je 2016. donela nova pravila za sve programe i mere podrške proizvodnji električne energije iz obnovljivih izvora (u skladu sa Smernicama za državnu pomoć za zaštitu životne sredine i energiju za razdoblje 2014-2020). Iz tog razloga je i Hrvatska početkom 2016. godine usvojila dugo najavljivani Zakon o obnovljivim izvorima energije i visokoefikasnoj kogeneraciji kao krovni zakon kojim se uređuje sektor obnovljivih izvora. Stupanjem na snagu tog zakona prestali su između ostalog važiti pređašnji propisi koji su regulisali sistem podsticaja.
Zakon predviđa, u okviru definisanih kvota, mogućnost dve vrste podsticanja obnovljivih izvora:
- podsticanje premijom za projekte veće od 500 kW instalisane snage – putem javne aukcije biraju se najpovoljnije ponude povlašćenih proizvođača električne energije iz obnovljivih izvora koji će primati premiju Hrvatskog operatora tržišta energije (HROTE) uz tržišnu cenu koju ostvare na tržištu električne energije
- podsticanje garantovanom otkupnom cenom do 500 kW – putem javne aukcije biraju se najpovoljnije ponude povlašćenih proizvođača električne energije iz obnovljivih izvora koji će osigurati pravo na isplatu garantovane otkupne cene HROTE-a.
Pročitajte još:
Međutim, tokom 2016. godine nisu doneseni Zakonom propisani podzakonski akti i HROTE nije sklapao nove ugovore o otkupu električne energije iz obnovljivih izvora. Nepostojanje ključnih akata za podsticanje korišćenja obnovljivih izvora predstavljalo je najveću administrativnu prepreku njihovom daljem razvoju. Stoga je usledila višegodišnja stagnacija sektora i malo je reći da je uvođenje premijskog modela potrajalo. Premijski model je bio ključna pretpostavka za novi investicioni ciklus i dalji razvoj sektora. Ili, drugim rečima, za nastavak energetske tranzicije. Uprkos svemu navedenom, a i s obzirom na prepoznat veliki hrvatski potencijal (8000 do 9000 MW samo u suncu i vetru), investitori su razvijali projekte i čekali. Zato u ovom trenutku Hrvatska ima projekte obnovljivih izvora u vrednosti većoj od 12 milijardi kuna (oko 1,6 miliona evra) koji su razvijeni i/ili spremni za gradnju.
Važni pomaci – prve aukcije za obnovljive izvore
U prošloj i ovoj godini napokon su se dogodile dugoočekivane promene i pomaci sa zakonodavnim okvirom (dobili su i novu Strategiju energetskog razvoja Republike Hrvatske do 2030. s pogledom na 2050. godinu te Integrisani nacionalni energetski i klimatski plan za Republiku Hrvatsku od 2021. do 2030. godine), a u maju ove godine usvojene su i ključne uredbe – između ostalih, i Uredba o kvotama za podsticaj proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasnih kogeneracija kojom se utvrđuju kvote za podsticanje proizvodnje iz obnovljivih izvora. Bez donošenja predmetne uredbe od 1. januara 2016. godine nije bilo moguće dodeliti državnu pomoć za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora.
Na temelju predloga kvota iz Uredbe izrađena su i dva programa državne pomoći, i to jedan po proceduri koji odobrava Ministarstvo finansija za raspisivanje aukcija u toj godini, te drugi program koji se upućuje na odobrenje Evropskoj komisiji i koji obuhvata period 2020-2022, a odnosi se na odobrenje raspisivanja aukcije za dodelu tržišne premije. Programe prijavljuje HROTE s obzirom na to da je on telo zaduženo za dodelu pomoći.
Kvote u Uredbi su određene uzimajući u obzir Strategiju energetskog razvoja Republike Hrvatske do 2030. s pogledom na 2050. godinu i Integrisani nacionalni energetski i klimatski plan za Republiku Hrvatsku od 2021. do 2030. godine. Ukupna kvota svih grupa proizvodnih postrojenja za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasnih kogeneracija iznosi 2.265.000 kW. Kvote po pojedinoj tehnologiji možete pogledati ovde.
Detaljan plan postupka aukcije i ugovaranja
HROTE sprovodi javnu aukciju za dodelu tržišne premije, odnosno javnu aukciju za sklapanje ugovora o otkupu električne energije garantovanom otkupnom cenom na način da na godišnjem nivou raspisuje kvote za pojedine tehnologije proizvodnih postrojenja dinamikom koja osigurava tržišno nadmetanje, te predviđeni ulazak u sistem proizvodnog postrojenja. Dakle, javna aukcija podrazumeva najpovoljnijeg ponuđača koga odabere HROTE najmanje jednom godišnje. Hrvatska uvodi promenjivi FiP, a premija će trajati 12 godina.
U javnom pozivu za aukcije definisaće se kriterijumi vremenskih projekcija ulaska u sistem podsticaja i početak isplate podsticaja za proizvodna postrojenja dobitnika aukcije, a kako bi se ciljevi mogli realizovati na optimalan troškovni način.
Dva načina podsticanja obnovljivih izvora energije putem javnih aukcija
HROTE sprovodi javnu aukciju za dodelu premije:
• Definiše se za pojedini vid obnovljivih izvora “referentna cena električne energije”;
• Sprovodi se javna aukcija za dodelu premije unutar definisane kvote;
• Najpovoljniji ponuđivač (s najnižom proizvodnom cenom) sklapa ugovor sa HROTE-om o isplati premije na 12 godina;
• Proizvođači električne energije sklapaju ugovor o prodaji električne energije na tržištu sa ovlaštenim tržišnim učesnicima (snabdevači, berza i drugi).
HROTE sprovodi javnu aukciju za garantovanu otkupnu cenu:
• Definiše se za pojedini vid obnovljivih izvora “referentna cena električne energije”;
• Sprovodi se javna aukcija za garantovanu otkupnu cenu;
• HROTE sklapa ugovor o otkupu električne energije;
• Slično prethodnom feed-in sistemu – zaštita malih postrojenja.
Zašto Hrvatska uvodi premijski model?
Neretko se dovodi u pitanje treba li Hrvatskoj premijski model, odnosno treba li danas uopšte podsticati obnovljive izvore energije s obzirom na to da neki od njih već posluju na tržišnim osnovama. No, stvari nisu crno-bele. Hrvatska se svojom nacionalnom politikom razvoja energetskog sektora odlučila za snažnije zalaganje u dekarbonizaciji ekonomije stavljajući težište na razvoj proizvodnje električne energije iz vlastitih domaćih resursa, a to je jedino moguće korišćenje obnovljivih izvora, pre svega sunca i vetra kojim raspolaže. Kako proizvodna cena električne energije iz obnovljivih izvora i dalje nije tržišno održiva, nužne su podsticajne mere. Evropska unija dozvoljava podsticanje jedino putem premijskog modela koji predstavlja poslednji stadijum tranzicije prema čisto tržišnom pristupu.
Poštujući EU smernice i regulativu, i Hrvatska je u svoje zakonodavstvo ugradila najbolje iz EU preporuka, jasno i transparentno takmičenje za najnižu proizvodnu cenu kako bi izbegli sve nejasnoće iz prošlog sisteme fiksnog nivoa podsticaja. Varijabilnost premije će zasigurno doneti velike koristi svim akterima na tržištu, kako proizvođačima, tako i potrošačima. Što viša tržišna cena električne energije, to će država isplaćivati niže premije, a time i krajnji potrošač indirektno manje plaćati naknade.
Premijski model se za Hrvatsku pokazao najprikladnijim iz više razloga.
Hrvatska, kao što je već poznato, ima visok trošak razvoja zbog fiskalnih i parafiskalnih opterećenja, nesređene prostorno-planske dokumentacije, velike površine unutar ekološke mreže… Hrvatsko tržište električne energije još nije dovoljno razvijeno i razigrano pa finansijski sektor traži određene garancije tj. banke traže garanciju isplativosti projekata jer ih u protivnom nisu voljne kreditirati. Upravo tu značajnu ulogu igra premijski model jer je preduslov “bankabilnosti” projekata. S realizacijom novih projekata probudiće se tržište i obnovljivi izvori će se sve više koristiti, što će doneti i veće benefite za lokalnu zajednicu i građane, niže cene energije, a naposletku i razvoj sektora obnovljivih izvora na isključivo tržišnim osnovama.
Autorka: Jasmina Trstenjak
Izvor: Udruženje OIE Hrvatska
