PRVA SIJALICA U SRBIJI zasijala je u čaurnici Vojnotehničkog zavoda u Kragujevcu 1884. godine. Kragujevac te godine, pored sistema osvetljenja, dobija i agregat za proizvodnju jednosmerne struje, što je preteča razvoja čitavog energetskog sistema tadašnje Kneževine Srbije. Zahvaljujući mašinskom inženjeru Todoru Toši Selakoviću postavljena je sijalica u novoizgrađenom pogonu za proizvodnju municijskih čaura, tačnije 30 sijalica od po 16 sveća i 2 lučne lampe od po 1200 sveća. Električna centrala za proizvodnju jednosmerne struje snage 5KS bila je sastavljena od dinamo i parne mašine, i nabavljena od firme „Sigmund Schuckertt“. Godinu dana kasnije ceo zavod bio je osvetljen.
Ipak istorija beleži i podatak da je prva struja stigla u Srbiju 23. septembra 1893. godine kada je počela sa radom prva termoelektrana na Dorćolu u Beogradu. Tada je izgrađena i prva električna centrala, instalisane snage 447,6 kW odnosno 600 parnih konjskih snaga, koja je snabdevala strujom tramvaje i javno osvetljenje .
PRVA EKO ŠTEDLJIVA (kompaktna fluorescentna) SIJALICA U ULIČNOJ RASVETI U SRBIJI postavljena je u Beogradu 2010. godine u Studenskom parku.
PRVA LED ULIČNA RASVETA postavljena 2011. godine u Beogradu u ulici Bulevara Kralja Aleksandra kada su inkadescentne sijalice zamenjene led rasvetom, tačnije postavljeno je 266 led svetiljki.
PRVA JAVNA ELEKTRANA-TERMOELEKTRANA U SRBIJI izgrađena je na Dorćolu u Beogradu 1893. godine, po zasluzi profesora fizike Đorđa Stanojevića. Danas se na tom mestu nalazi Muzej nauke i tehnike.
PRVI KOTAO NA BIOMASU U SRBIJI velike snage (18MW) otvoren je u decembru 2012. godine u ogranku Panonskih termoelektrana-toplana u Sremskoj Mitrovici. Kotao kao gorivo, umesto gasa, koristi suncokretovu ljusku, a proizvedenom toplotnom energijom greje Sremsku Mitrovicu.
PRVA GEOTERMALNA ELEKTRANA U SRBIJI još uvek ne postoji i pored toga što Srbija prednjači u geotermalnom potencijalu u Evropi.
PRVI OBLIK DALJINSKOG GREJANJA U SRBIJI nastao je u Kragujevcu 1884. godine, u Kneževini Srbiji, gde su posebnim sistemom zagrejane fabričke hale Topolivnice i Vojno tehničkog zavoda.
PRVE GRADSKE TOPLANE U SRBIJI izgrađene su 1961. godine u Beogradu i u Novom Sadu.
PRVE GEOTERMALNE TOPLANE U SRBIJI kapaciteta gradskog daljinskog grejanja su u planu u Kikindi, Bogatiću… Do sada su iskorišćeni potencijali manjeg kapaciteta u vidu grejanja korporativnih objekata, hotela, javnih ustanova i podnog grejanja javnih trgova.
PRVI DALEKOVOD U SRBIJI izgrađen je kod hidroelektrane „Vučje“ 1903. godine, za potrebe tekstilne industrije u Leskovcu. Niz od Vučja do Leskovca dugačak je 17 kilometara, a za izgradnju prvog dalekovoda i HE „Vučje“ zaslužan je pionir elektrifikacije profesor Đorđe Stanojević, vrsni poznavalac i prijatelj Nikole Tesle. Inače, ova hidroelektrana ušla je svetsku baštinu tehnike sa oko 60 objekata.
PRVI ELEKTRODISTRIBUTER SA „ZELENIM“ PRIKLJUČKOM U SRBIJI, tj. prva elektro-distributivna mreža na koju je priključen proizvođač električne energije iz obnovljivih izvora je Leskovačko električno akcionarsko društvo, sadašnja Elektrodistribucija Leskovac, ogranak PD Jugoistok d.o.o. Niš. Tačnije, električna energija iz hidroelektrane „Vučje“ se prvim dalekovodom dopremala preko tadašnjeg elektrodistributivnog sistema do fabrike tekstila.
PRVA HIDROELEKTRANA U SRBIJI je „Đetinja“ kod Užica, inače prva hidroelektrana višefaznog Teslinog sistema (polifaznih naizmeničnih struja) u Srbiji izgrađena 1900. godine na reci Đetinji kao druga na svetu, par godina posle hidroelektrane na Nijagari u Americi. Puštena je u rad 02. avgusta 1900., a radi i danas nakon obnavljanja 2000. godine, 3 decenije nakon zatrpavanja njenog jaza prilikom izgradnje železničke pruge Beograd-Bar. U hidroecentralnu na Đetinji ugrađene su tri mašine firme „Siemens & Halske“ instalisane snage 364 kW, koje proizvode struju dovoljnu za snabdevanje ukupne javne rasvete u Užicu. Izgradnju ove HE inicirao je profesor Đorđe Stanojević kako bi prva užička tkačnica imala jeftin i siguran energetski izvor.
PRVA MALA HIDROELEKTRANA U SRBIJI je „Sveta Petka“ na Nišavi, podignuta u okrilju Sićevačke klisure; počela je sa radom 21. januara 1908. godine na inicijativu profesora Stanojevića. Ova MHE opremljena je „Siemens Schuckert Werke“ mašinama, koje rade i danas bez značajnijih popravki. Tačnije tada je opština grada Niša potpisala je ugovor sa sa firmom „Siemens Schuckert“ o izgradnji i montaži 2 Francisove turbine od po 300KS, sa ručnom i automatskog regulacijom.
NAJVEĆI PROIZVOĐAČ HIDROENERGIJE U SRBIJI i jugoistočnoj Evropi je HE „Đerdap 1“, ujedno i najveća hidrotehnička građevina na Dunavu. Hidroelektranu „Đerdap 1“ izgradile su je Srbija i Rumunija 1970. godine. Njena ukupna snaga je 1026MW, a skorašnjom revitalizacijom joj je produžen radni vek i proširen kapacitet.
PRVA REVERZIBILNA HIDROELEKTRANA U SRBIJI je izgrađena 1982. godine u Bajnoj Bašti. Nakon prošlogodišnje revitalizacije prošireni su kapaciteti ove RHE tako da je njena sadašnja snaga 420MW. Za razliku od konvencionalne HE gde voda iz akumulacije protiče kroz postrojenje i nastavlja svojim tokom, RHE ima dva skladišta vodene mase, gornju i donju akumulaciju, što omogućava reverzibilnoj turbini/generatoru da se ponaša i kao pumpa i kao turbina.
PRVA SOLARNA ELEKTRANA na zemlji U SRBIJI „Matarova“ izgrađena je i puštena u rad u januaru 2013. godine, a nalazi se u selu Merdare u opštini Kuršumlija. U pitanju je italijansko-srpska investicija vredna više od 4 miliona evra. Solarna elektrana prostire se na 4 hektara gde je postavljeno 8500 fotonaponskih panela, a predviđeni kapacitet proizvodnje električne energije je 1,9MWh.
PROTOTIP POSTROJENJE PRVE SOLARNE TOPLANE U SRBIJI izgrađeno je i testirano 2012. godine u Badnjevcu kod Kragujevca, po zamisli profesora dr Vladana Petrovića. Ovo je prvi projekat visokotemperaturne konverzije sunčevog zračenja u Srbiji, i prvi sistem solarne toplane koji rešava dva glavna problema u solarnoj energetici, a to su efikasna konverzija sunčevog zračenja u toplotnu energiju i čuvanje toplotne energije na duži vremenski period. Vrednost ove investicije je oko pola miliona evra.
PRVA VETRENJAČA U SRBIJI male snage (10 kW) izgrađena je 2003. u Bubanj Potoku kraj Beograda. Prva vetrenjača veće snage (600KW) izgrađena je i puštena u rad 2011. godine u selu Leskova u opštini Tutin. U pitanju je slovenačko-srpska investicija u vrednosti oko milion evra. Prve vetroparkove u Srbiji možemo očekivati do kraja 2014. i u 2015. godini.
PRVA FABRIKA BIODIZELA U SRBIJI otvorena je 2007. godine u Šidu. Kapacitet fabrike je bio 100.000 tona biodizela, a vrednost investicije oko 27 miliona evra. Proizvodnja biodizela u ovoj fabrici je stala.
PRVO POSTROJENJE NA BIOGAS – BIOENERGANA U SRBIJI puštena je u rad u oktobru 2012. godine u Vrbasu, u okviru poljoprivrednog dobra „Sava Kovačević“. Biogas u ovom postrojenju se proizvodi iz stajnjaka, truljenjem stajskog đubriva i biomase u specijalnim uslovima, prilikom kojih se gas pretvara u pogonsko gorivo za generatore za proizvodnju električne i toplotne energije. Trenutni kapacitet je 1MW, a planirano je da instalisani električni kapacitet bude 990kW i instalisani toplotni kapacitet 910kW. Po konačnom završetku pogona očekuje se da ukupni kapacitet bude 4MW. Vrednost investicije je preko 5 miliona evra.
B.R.
