Skoro 4.000 tone grita poteklog iz Crne Gore više od godinu dana nalazi se u ukrajinskoj luci Herson, nakon što je lokalna policija otvorila istragu o tome kako je francuska kompanija Valgo krajem 2019. godine taj toksični otpad dopremila iz Bijele. „Valgo“ je angažovan na projektu remedijacije tla bivšeg Brodogradilišta Bijela, finansiranog iz kredita Svetske banke.
Krajem novembra 2019. godine iz Bijele je ka Ukrajini isplovio brod „FL Lidya“, noseći grit u količini od skoro 4.000 tona, za koji je „Valgo“ od Agencije za zaštitu prirode i životne sredine Crne Gore prethodno nabavilo dozvolu za izvoz takozvanog „neopasnog kontaminiranog grita“.
Isporuku grita iz Crne Gore obavila je lokalna kompanija „Firma Arka“ sa kojom je „Valgo“ zaključio poseban ugovor, a koja je sada pod istragom ukrajinske policije zbog sumnje da je u procesu nabavljanja dozvola predala falsifikovana dokumenta i time prekršila bezbedonosne ekološke procedure u Ukrajini.
Naime, rezultati ukrajinske laboratorije su pokazali da je grit iz Crne Gore koji je zaplenjen u luci Herson izuzetno otrovan, kao i da ima „izražen mutageni i kancerogeni efekat“.
Podaci do kojih je došao Istraživački centar MANS-a pokazuju da je kompanija „Valgo“ u procesu dobijanja izvozne dozvole od crnogorske Agencije za zaštitu prirode i životne sredine na uvid dostavila nalaz Centra za ekotoksikološka ispitivanja (CETI), u kome se navodi da grit zapravo potiče iz kompleksa „Porto Montenegro“ u Tivtu, kao i da se radi o neopasnoj vrsti otpada, koji je po svojim karakteristikama drugačiji od toksičnog grita iz Bijele.
Dokument ukrajinske laboratorije, koji je MANS pribavio u saradnji sa kolegama iz OCCRP-a, prosleđen je CETI-ju uz molbu da protumače razliku između crnogorskog i ukrajinskog nalaza, kao i da pruže objašnjenje kako je moguće da je u Crnoj Gori grit proglašen za neopasan, a u Ukrajini za opasan.
„Ono što nas navodi na zaključak da se radi o potpuno različitim uzorcima jeste rezultat sadržaja naftnih ugljovodonika (TPH). Naime, kao što je poznato, ni u jednom analiziranom uzorku otpadnog grita koji je CETI uzorkovao na lokalitetima Bijela i Porto Montenegro nije utvrđen tako visok sadržaj TPH. Naime, sadržaj TPH u gritu nije prelazio 0,5 odsto iako je upravo na osnovu utvrđenog sadržaja TPH veliki deo otpadnog grita iz Brodogradilišta Bijela (uzorkovan 2015. godine) i otpadnog grita iz Porto Montenegra (uzorkovan 2009. godine) okarakterisan kao opasan otpad. Visok sadržaj TPH (preko 1 odsto) utvrđen je u uzorcima zemljišta sa lokaliteta Bijela u periodu 2015. – 2016. godina“, navodi Danijela Šuković, direktor Sektora za laboratorijsku dijagnostiku i zaštitu od zračenja u CETI-ju.
U CETI-ju napominju i to da su predstavnici francuske kompanije lično uzorkovali analizirani grit i naveli da potiče sa lokacije „Porto Montenegro“, za šta se ne može tvrditi da je urađeno po adekvatnoj proceduri.
Iz kompanije „Adriatic Marinas“, koja upravlja luksuznim kompleksom u Tivtu, navode da je grit sa njihove lokacije odvožen na osnovu zasebnog dogovora između kompanija „Adriatic Marinas“ i „Valgo Montenegro“, kćerke kompanije kompanije „Valgo“ u Crnoj Gori.
Grit iz Tivta prebačen je u Bijelu na proleće 2019. godine.
„Materijal je tamo privremeno skladišten na potpuno odvojenoj i natkrivenoj parceli, do trenutka transporta od strane kompanije „Valgo“ morskim putem, zajedno sa drugim otpadom sa prostora Brodogradilišta Bijela, na odgovarajuću krajnju destinaciju, odnosno licenciranu deponiju“, naveli su iz kompanije „Adriatic Marinas“.
Sa druge strane, ni nakon više upita Istraživačkog centra NVO MANS i Regionalne mreže za istraživanje organizovanog kriminala i korupcije (OCCRP), iz kompanije „Valgo“ nisu pružili odgovore u vezi sa time kako je toksični otpad iz Crne Gore dospeo u Ukrajinu.
Pročitajte još:
U Agenciji za zaštitu životne sredine koja je izdala dozvolu za izvoz grita za koji se ispostavilo da je toksičan, za MANS su rekli da znaju za istragu u Ukrajini, i da su poštovali međunarodna dokumenta kojima je regulisana ova oblast.
„Ugovor između “Valgo Montenegro” i “VK Firma Arka”, je sastavni deo obaveštenja za izvoz neopasnog otpada u skladu sa Zakonom o potvrđivanju Bazelske konvencije o kontroli prekograničnog kretanja opasnog otpada i njegovom odlaganju koje je dostavilo preduzeće “Valgo Montenegro”. U skladu sa navedenim zakonom Agencija je prosledila obaveštenje nadležnom organu Ukrajine.“
Iz Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma (bivše Ministarstvo održivog razvoja i turizma – MORT), odgovaraju da su upoznati sa aktuelnom istragom u Ukrajini, kao i da imaju komunikaciju sa ukrajinskim Ministarstvom energetike i zaštite životne sredine.
„Zbog nemogućnosti trajnog rešavanja ovog otpada u Crnoj Gori pristupilo se izvozu, pa je sasvim jasno da povratak otpada u Crnu Goru nije najpovoljnije rešenje, uz napomenu da i nakon eventualnog povratka otpada, izvoznik iz Crne Gore ima obavezu da nađe drugu destinaciju. Crna Gora će iskoristiti sve zakonske mehanizme da teret troškova eventualnog povratka bude na izvozniku iz Crne Gore.“
Do tada, grit za koji i dalje ostaje nejasno da li je potekao isključivo iz Tivta ili je pomešan sa gritom iz Bijele i tako izvezen, ostaje „zarobljen“ u ukrajinskoj luci, dok se Crna Gora suočava sa velikim međunarodnim ekološkim skandalom.
Nastavak teksta možete pročitati na mans.co.me.
